М.Ю. Лермонтов

ВЕДДАР

(Беглец)

Удар ХIарун саьла cиxaгIa,

ЛаьчагIа уда пхьагал санна,

Удар из кхераш лирача тIемагIа,

ВежарегIа уха цIий цагуш санна.

Цун да, нанас ваь ши воша,

Леташ бейнаб шой сий ца дойта,

ТIабеттача моастагIий цу гоша

Цар кортош оат наха из гойта.

Цар цIийво дех шой цо чIир лехар,

ХIарун дицдаь ва ихь, ший декхар,

ТIемагIа кхеравенна цо Iокхоссаш,

Ший топ, ший кий, вадар чудоссаш.

Чакхдаьлар ди, дохк дар хьалгIетташ,

Баьдеча къовхашка дIадаьржа,

Шера кIей тIоа цунагI хьаотташ,

Малхбоалера шийла арч хьаяьржа,

Цу даьла сигала ше хьаотташ,

Хьакхийтар бутт дошо лир отташ,

КIаьдвенна, хьогал кхакхар вийрза,

БатагI дIадоахаш цIий, хьацар,

ХIаруна лоамтIара дIавийрза,

Бетта лирагIа ший юрт ейзар.

Тебаш из водар, холуш воацаш,

Гонахьа сатем ба, тата дац,

Лирача тIем тIа дIа ца лоацаш,

Из цаI мара цIавенавац.

Чхара тIавод из, йовзаш йолча,

Сердал йолча, да цIагIа волча,

Са чукъувлаш, хIама ца оалаш,

ГIабаьккхар цо цIагIа чувоалаш.

СаламагIа цо ший доттагI оалар,

Салам чувенар цавовзаш воаллар,

Метта лазаро дeгI дIалаьца,

Iоажал тIагIерта, са цун лаьца.

Воаккха ва АллахI, хьо цо лорош,

Малайкий оарцо ваьв сий долаш,

- Фуд вейна керда?, - Саламо хаьттар,

Са доаца бIаргаш цо хьатIалекхар.

БIарг сийрдабаьлар, тешам цогI бенна,

Из хьалай велар цIий кхохкаденна,

Къаьна тIемахо цIаьхха са чуденна,

Кхехкадаьлар унахочун цIий,

Ца довр догдоахаш новкъоста сий.

- Ши ди даьлар тIом беш цу бер чу,

Са да вийра, ши воша вожаш,

Со ведда ийра арен цу кер чу,

Эккхадаь аькха санна водаш.

ЦIеша диза когаш къувлаш,

Кхерий, кIарцхалаш Iетталуш,

Идар цадовзача такилгагI,

Бертий, хьакхарчий ларагI.

Вайнах боабу-моастагI латаш,

Чувита со, са хьамсара доттагI,

Дув буъ аз КъорIа тIа отташ,

Дикай бекхам бе хьона цунагI.

Леш уллачо юха лу жоп,

- ДIавала дIаго бIарга гучара,

Ваьннав хьо фусам, кхача лучара,

Хьо кIило ва, хьо кхетийла топп.

Эхь а, бала а, кер чу бенна,

ЭгIаз ца водаш бехк цо лов,

Цигара сиха дIагIо аьнна,

Бут цо цу фусама из тхов.

Цхьаькха цIенна ше тIехвоалаш,

Цхьа цIаьхха юхасецар из,

Дахача деной мерза уйлаш,

Барт боаккхаш мо дIалаьцар из,

Цун из шийла дола хьажа,

Цхьа мерза сийрда даьлар хьежа.

Цу баьдеча бусса хоза хеташ,

Дагадехар езачун бIаргаш,

Шийга хьежаш, буъаш безам,

Ше веза аьнна бир цо соцам.

«Со вез цунна, согI са доаллаш»,

Ийча хоз йиш, дешаш цо оалаш

Къаьнара ашара дешаш дар,

ХIаруна бос тIера дIахьош дар.

«Сигала гIолла бутт ма бода,

Сабар-сатем шийца болаш,

Мейра кIанат ше тIем тIа вода,

Мейрал, денал шийца долаш.

Из тIем тIа водаш топ юзаш воал,

Цунга ший дагара дар езачо оал:

«Са кIорни, Iа мейра хьай,

Болх Далла тIабилла,

Дизза кхоачашде маьхко тIадиллар».

Яхь ехке ма хила,

Хьай къам Iа ма дохка,

Къонахчул Iодилла,

Юха ма верза укх маьхка,

МоастагIех ца латаш ше кхера ва веннар,

Лергва ший сий доадеш

Фуд ца ховш цогI хиннар,

Цун човнаш лувчоргъяц, сиглара догIа делхаш,

Цун голаш хьулоргъяц, ваь нана тIехьаелхаш.

Сигала гIолла бутт ма бода,

Сабар, сатем шийца болаш,

Мейра кIанат тIем тIа вода,

Сабар, денал шийца долаш».

Корта чубаха, чаьхка водаш,

ХIарун ший наькъа дIахо вод,

Боаккха тIадам бIаргех божаш,

Наькха тIа гIолла хий Iодод.

Михо оагIор соттадаь долаш,

Цун хьалхашка шой цIа латт,

Дикага дог из доахаш волаш,

КорагIа хIама ше етташ латт.

Цига тешшаме хоза дуIаш,

Из вехаш даьле ухаш да,

ТIем mIapa воагIа воI ший вехаш,

Кхыбараш нанас бехаш да.

«НиIелла, нани, со даькъазваьнна,

Хьа зIамагI воI, хьа ХIарун ва,

Эрсий пхорчашта кIалхарваьнна,

Се цхьаь цIакхаьча, со цаI ва».

«ЦаI ва!

Мичав хьа да?

Вежарий мичаб?»

«Боабаьб

Дала даькъал уж ма баьб,

Малайко са цар хьалъийцад»

«ЧIир лийхарий Iа?»

«Леханзар

Вешта пхо санна масса ведар,

Топ, тур аз цу маьхка дитар,

Хьа гIийла дог хьастар духьа,

БIаргегI уха хий дIадаккхар духьа».

«Сацал, сацал, хьо даьла моастагI,

Мегадац хьона сий долаш вала,

ДIагIо хьайна цхьаь, хье цаI лела,

Хьа эхь тIаийца, ваьннар ДаьлагI,

Сей сий доадергдац къаеннача дийнахь,

Уйла йича кхы хьога ала дац,

Хьо лей, хьо йовсар, са воI хьо вац».

Из дIахоадаву дош аьнна даьлар,

Набара сатем этта баьлар,

Сардам, узам, цо ду дехар,

Кора кIал ара хозаш дар,

ТIаккха шалта тата даьлар,

Цо дIаийцар цун са дар.

Iурра нанна бIаргадейра,

ГIийла харцахьа хьежар из,

Даькъазадаьнна дакъа дейра,

Цхьанне кашмашка хьоцар из,

КIоаргача човнагIодаха цIий,

ЖIале дуъар гIигI яхаш ший.

3Iамига бераш сердаш ма дар,

Шийла дакъа даькъаза деш,

Наха дувцаш хабар ма дар,

Веддачун сийдовр шоаша хьедеш.

Са цун, Пайхамара теркам боацаш,

ШапаIата ше гаьна да,

Баьде Iи мара ше доацаш,

Лоамашка бийсанна лелаш да.

Кора кIала, Iурра са хулаш,

ЦIагIа чугIерт из таташ деш,

Дешача КъорIа аят хозаш, хьулалуш

Дохк долча гIерт из

Хьалха ше турагI лечкъаш санна.

ДАЬХЕ

Еза сона Даьхе ший тейпара безамца,

Са хьаькъал цунга кхоачаш дац,

Сий дезац даьккха дола цIеца,

Е дей кура сатем дега хьамсар бац,

Е къаьна шира къамаьл хьиспе дац.

Вешта сона беза, хIанад хац,

Цун арений шийла из сатем,

Цун хьуний гIийла из теркам,

Даьржа хиш, фордаш-шеко яц.

Хоза хетт новкъа ворда хехкаш,

ГIийла зувш, бийсан боадо тедаш,

Сай земца бийса яккха мот лехаш,

Хьагучаювла маьлхара юртий сердалонаш.

Хоза хет кIур, ордаш доагаш тIаккха,

Ара сеца кир цигга бийса яккха,

IажагIча кхай юкъе гув тIа багIа,

Нажай ши хи, фуд цул хохагIа?

Дукханешта цадовзача гIадвахарца,

Сона гу ялатегI йиза из хьетт,

ЦIа, тхов кхаьла чана кхаларца,

Догам даь гаргаш, кор хоза хетт.

Ловзарга тхир диллача сарахь,

Ах бийсан вагIа кийча ва,

Ког-шокара из халхар дучахь,

Бехача мужгешка ладувгIа ва.

СО НАЬКЪА ЦХАЬАЬ ХЬААРАВОАЛ

Со наькъа цхаь хьааравоал,

БIаргаш са моакхаза никъ хьалувц,

Бийсан тем. Дуне тхьайса доал,

Седкъо седкъага дагар дувц.

Сигала цхьа хоза тамаш я,

Синча луре лаьтта тхьайса улл,

Са хIана хьувз, йер фу гIайгIа я,

Сенга са тувс хозагI фу лех цул.

Тессац са аз цхьаккха хIаманга,

Уйла ма яц даха даьнначун,

Лех сатем са тессаш ханага,

Ираз хетт из дицдаь тхьайсачун.

Езац наб шийлача каша йер,

Тхьовса лов сома варгвоацаш,

ЙоагIаш наб дегIо мерза йер,

НабарагIа са даха халадоацаш.

Бус дийнахь цхьа хоза оаз хозаш,

БезамагI хадданза лекхаш йиш,

Сона лакхе даим сийна болаш,

Нажа хи IотIалесташ яхаш шиш.

СПЕША НА СЕВЕР ИЗДАЛЕКА

(Сихлуш къилбаседе се кхача)

Сихлуш къилбаседе се кхача,

Наьха гаьнарча бIайхача маьхкара,

Хьога, Беш Лоам, малхбоален баьчча,

Моаршал тел аз сей дегчура.

Зама мел йоал, чолбах хьаьрча,

Хьа хобаенна хьажюкъ латт,

Бирса лира тIом наха бича,

Хьа кура мохк шек боацаш латт.

Вешта дего шортта дуIа дича,

Хьа чхараша даьле из дахьа мег,

Седкъел лакхагIа кхоачача,

Даьла Iарше дIакхачаде мег.

Дех аз даьлера шийла фе хилар

Маьлхо бетта дома наькъ-тIа болча,

Шийла миха фо цо сайна далар,

Делкъийга кхерий тIа салоIаш се волча.

Дех аз даьлера йоачан ца хилар,

Бирса къувкъа ди шийца долаш,

Тирка чIожагIа се наькъа водаш,

Эттача говраца кIал ца висар.

Цхьаькха хIама дагадоал сона,

ДIа ала вахьац гож-са эг,

Со маьхкагIа ваьннача укх хана,

Сей наха вицвенна хила мег.

Цига короргбий сона хьалхара безам,

Хоаттаргдий те везаш моаршал,

Бовзарий-безарий хургбий-те лерхIам,

Холо эзачунга фу хургда хьал?

Е шийлача кашмий боарзашта юкъе,

Сай безарий боарзаш тIа отт са ког,

Дика, хоза кадай гIулакх даьчар,

Соца безаме хоза баьхачар.

Ва, нагахьа из иштта дале,

Беш-лоам хьай дарзаца со чаьхкагIа ве,

ЦIа доацчун тIаьхкаш голаш, хьай,

Орашка гIолла дIа эййе.