ГIалгIай къамо массаза а чIоагIа лерхIам беш лелаяьй гаргарча а хийрача а нахацара гаргало.МоллагIа саг хьоашалгIа воагIаш хилча,лаьрххIа цун шу кийчдарца из тIаэцаш Iадат да вай тхьовра хьалхарча замашка денз хьадоагIаш. Из

гIулакх цхьалха хургдоацаш цу оагIорахьа эшашдолча хIаманга бIарг кхоабаш къаьста саг хул цхьаболча наьха цIен дезале.

«Пхийтта деннеи пхийтта бусеи тух сискалах цакхеташ ха юкъе ма яйталаш, ишта ханаца гаьна байна дезал хийра бовла, тIаккха царна юкъера гаргалол хада», — яхад вай даьша. Вешта, цу хьаькъе, Даьла раьза хилва царна, Даьла гаргарча наха авлияаша дйца къамаьлаш а да, вайна дукханешта хеза. Цул совгIа, цхьаькха да, вай даьша яха: «Хьай гаргало дIахотта чам бола саг волча дIа а вахе цун тух-сискалах кхета, е хье волча хьа а вийхе из хьай тух-сискалах кхетийта». Аз кхетадечох, шуне цхьана хIама дуаш багIаро, кад ботташ хиларо нах вIашкаоз яхилга да цун маIан. Шийх сага дикадар мара аргдоацаш, наха шийна тIехьа тешал дергдолча даькъе хила хьажа веза моллагIа саг.

Нагахь санна цун из вIаштIехьадоале из ираз долаш ва. ХIаьта из ираз вайца дахаш хургдолаш ди тIехьа къахьегаш а, харцахьа во хIама деш волчунга из мегаргдоацилга дIаоалаш, цох из дIакхетавеш къаххьега деза вай массане а цхьана. Гаргалол ювцаш дукха кицаш да гIалгIай. «Гаьнарча вешал юхера лоалахо тол», яхад вай даьша. Цу кицан маIан тайп-тайпара кхетаде йиш йолаш да, амма лоалахочунцара гагало лелае езаш хилар а из вешийчул башха йоацаш гарга хилаезар а белгал деш да цу кица цхьа маIан. «Гаргало хаьдача Даьлацара хада, гаргалол хоттаелча Даьлаца хотталу», яхад вай даьша. ХIара саг ший кхелла Даьла раьза ве гIерташ, цох тешаш ва, цудухьа Даьла хьалхаваккхарца кхеллад вай даьша из гаргалонах дола аргIанара кица. Даьла раьза хилва цунна, Турпал-Iаьлас аьннад яхаш халкъа кица а хинна лелаш къамаьл да вайна юкъе дахаш.

Цо йоах: «Нанас цаваьр воша а вац, Дала цавеннар новкъост а вац». Укхаза цу кицан хьалхарча дакъо хьагучайоаккхар гаргалол я. Нагахь санна гаргалол вай лерттIа хила езача боарамах хуле барт чIоагIа хургба вай. ХIаьта барт наха геттара эшаш хIама я. Вай даьша яхад: «Барт тайнача беркат ийшадац, барт ийгIача коа беркат чуденадац». ТIаккха Дала аьннад яхаш Iалама наха а ма йоахий, «Барт тайнарашца со ва, барт ийгIараш шайтIашта дIател аз». ХIаьта бусалба дингахьа чIоагIа ювц гаргалол, цун хьал. — Пайхмара хьадийсашкахьа хьоахадаь да гаргалол хоттар, из лелаяр мел лерхIаме хIама да. Даьла салам хилда цунна, вай Пайхамара ший хьадийсашкахьа йоах: «Шийна рузкъ дезачо гаргалол хоттийла».

Пайхара асхьаб хиннача Абу Зар аль ГIифаре йоах, Даьла раьза хилва цунна: «Са доттагIа хинна волча Пайхамара васкет дир сога, гагргало хотташ хиллахь, аьнна». Цу хьадийсашкахьа хьахов вайна из мел лерхIам болаш хIама да а, гаргалол хоттаро вахара ха беркате елга а, цо рузкъангахьа адам совдоаккхалга. Нагахь санна гаргалол хотташ саг вале иман чIоагIа долаши, дог Даьлаца дувзаденна хилари белгало я из. «Гаргалол хоадаяьча сага Iамал къоабалъеш яц, гаргалол хоадаяь саг ялсмала а гIоргвац», аьнна хьадийсаш да вай Пайхамарагара хьадоагIаш. ХIаьта Къуръанацеи, суннатацеи гаргалол хоттар важиб да адама», йоах дин Ислама Сунжерча института хьехархочо Эсмарзанаькъан Идриса.

Нах шоайла вIаший хьерчаш, тIаувтташ, шоайла шоаех доахка дика гIулакхаш дувцаш хиларо барт чIоагIбу. Ийрча гIулакхаш доахкачарга шоаш цхьаь болча хIаравар дIакхета а веш вай къахьийгача уж а нийслургба. Геттара бакъахьа дика хIама да сагага цох доалла дика гIулакх дIадувцари, цох цунга хам байтари. Нагахь санна ийрча гIулакх ший дегIах доаллаш саг вале, кхыча сагах доаллаш санна цу гIулакхах цунга хоам бича из гIулакх дита тарлу цо. Сага тIаэцаргдолча тайпара, говза ала деза из дIа. Цхьаькха-м да, хьалха дIаяхача ханашка вай даьша моллагIа цхьа во хIама даьча сага тIатоIIабий бехк боаккхар, йоах. Цудухьа, дика дIадахад цар гIулакх. ГIар-тата доацаши, чIоагIа йист цахулаши-м саг ваьхавац, е воаха а лургвац укх дунен тIа. ХIана аьлча нах башха ба, хIара сага ший тайпара да хьаькъал. Бакъда, шийна эгIазваха саг вале из волча дIа чу а водаш гаргалол чIоагIъеш вайх хIаравар хуле гIулакх аттача даргда. «ХIанз укхаза саг волча дIачу-хьачу ваха вагIа мукъа-м валац», оал хийлане.

Бакъдац из, хьалха дуккха халагIа нах боахкача хана-м доалар цар из вIаштIехьа. Ший дана-нана, воша-йиша, доттагIа-новкъост, лоалахо-захал волча дIачу а ваха цхьа иттех минот яккха вIаштIехьадаргдац аьлча а дац нийса. Из деррига аз сенна дувцаш да аьлча, денна машенашца лелаш да, вай балхавар а воацар а. Нагахь санна цхьа лаьрххIа ше волча саго дIавийхавеце а, новкъост волча е кхы вола гаргара саг волча, цар юрт ше нийвелча, дIачуэтта из цIагIа вале чуваьнна тух-сискалах а кхийтта, цунга фу хьал да а хьежа шийна кIезига ваьгIа саг дIавахача геттара бакъахьа хургда. ХIана аьлча, цу тIагIолла, эр-безам совбоал, нагахь санна цу сагага дика дале е во дале ший хьаьшийца декъаргда цо из, тIаккха ший дале цун хьаькъал дIачувахачо а делча, цох паргIата варгва кIалхарвар.

Уж хIамаш теркал а деш, шоайла башаш, наха юкъе доаллар фуд а ховш бахарах аьттув баьннаб вай дай тахан вайга хьакхаьча гIулакх хьакховдаде. Гаргалол лелаяр чIоагIа лоархIам болаш хIама хиннад вай даьшта массаза а. Вайна дика ховш да хьалха наьхацига хьоашалгIа вахача сага массехка бийса йоаккхаш хинналга а, каст-каста шоайла дар-доацар декъаш уж баьхалга а. Хьокхама аьлча, нагахь санна МагIалбикера саг Наьсаре, е кхыча юрта нийсвеннавале, цига ший гаргара саг вахе, телефон дIатохаш а е цатохаш а из волча дIачу а этта, фуд малад а аьнна, шийна хоза ваьгIа дуачох а кхийтта саг дIавахача бакъахьа хургда.

Аз яхац цар ха а йоаеш, денош а бийсаш а доахаш царцига ваха. Цу тIагIолла хьасовйоал из гаргалол, иштта дIачIоагI а лу. Юха а керда даккха лов сона айса лакхе доаладаь хинна вай дай къамаьл, «Хьай гаргало дIахотта чам бола саг волча дIа а вахе цун тух-сискалах кхета, е хье волча из хьа а вийхе хьай тух-сискалах кхетийта». ЧIоагIа маIан долаш, гаргалол хоттара чIоагIа меттахьа доаладаь кица да из. Эздича, дикача нахаца хоттаенна гаргалол хана йIоахал хада йиш йолаш яц, хIана аьлча цар дика кхетаду цун лерхIамаш. Цох хетта цхьаькха кица доаладе лов сона. Вай даьша яхад: «Эсалча нахаца гаргалол хотталучул эздича нахаца дов хилар тол». Нийса кхелла къамаьл да из. Цун маIанех цхьа маIан хета сона, хьоца гаргалол хеттача эсалча сага хьовзам мара бергбац хьона, бакъда, эздича нахаца дов хуле, моллагIчоа царех дика гаргара нах хургба, аьнна. Хьа мел дукха гIалат дале а цо массаза бехказло лохаргья хьона цох. «Наха юкъе гаргалол совъялар – уж Далла дукхабезар да!», — яхад вай даьша.

Дала Шийна дукхадезарех а Ше раьза варех а долда вай. «Тар тарамаш вIашкадетта», — оалаш да гIалгIаша. Из яхилга да, Дала цхьатарра бараш вIашкабетта. МоллагIвола саг ше морг болча нахах дIатох Дала, дикавар – дикачох, вовар – вочох. ХIаьта дикабараш а вобараш а болаш ба наха юкъе. Дала Ше раьза волча наькъа тIехьа чIоагIйойла вайна юкъера гаргалол. Дала нийсача хIаманна тIехьа барт цаI болба вай.

Матенаькъан Илез
Сердало