Главная Стартовой Избранное Карта Сообщение
Вы гость вход | регистрация 29 / 03 / 2024 Время Московское: 9876 Человек (а) в сети
 

1-июне дунен халкъашта юкъера бераш лора дара ди

Ховш да, гlалгlай къаман вахар атта ца хинналга. Дале а, тарлучох вахара халонех сийленца чакхдоалаш таханенга хьаденад гlалгlай къам, ший дикагlйола, эздий оамалаш йоа ца еш. Дукха я уж вай къаман, сийдола

, цlаккха а мах бовргбоацаш йола оамалаш. Хlара денна вахаре эшаш йола башхалаш а я вай къаман, цу даькъе берашта лаьрхlа дола ловзараш а да.

Уж да берий сакъердам, маькарло, кулгаговзал, денал совдоаккха ловзараш. Царца бераша шоаш а иштта боккхагlчар а зувш хиннад берий хьинар, кадай, т1ахъаьнна хилар, говзал, маькарло. Вай къаман ловзараш да цхьадараш духхьал маlача берашта (кlаьнкашта) ондаргашта, кхелетарашта лаьрхlа, вожаш-духхьал йиlигашта лаьрхlа. Маlача берашта лаьрхlа да: «Когсоалазаш хахкар», «Кожолгаш тlа лелар», «Кхера кхоссар», «Ша тlа маркъилг кхестаяр», «Дирста а йоацаш, «яланга» говр хахкар», «Хьалха воаларгах вадар», «Кlалтlохаргах латар», «Бургацах ловзар», «Кхоссавалар», «Кулг 1одиллар», «Мухале чукарчар», «Ураг1а кхоссавалар». Иштта, гlалгlай lаьдалах къахьегама яхьаш оттаеш хиннай кхелетарашта юкъе (массала, мангала кес даккхара, деса ворда яккхара, калхьар кхостаяь ялат ахьара, мангал тувсара, саьргаш дахара, уж картах дувцара, диг гударга т1а 1от1а а хьокхий ирдара, гlала еча эша кхерий (тlой) гулдара, хьажкlаш хьакхара, уж фуала яхара, устагl тулбара, тускар дувцара, доа хьабара, иштта кхыдолча балхашта).

Йиlигаш ловза мег «Таьлгах», «Куллах», «Лечкъоргах», «Тlаршингах», «Тениках». Цар кулгашка низ хургболаш, уж кlалтlа даха, дикагlа саттаргдолаш пlелгаш а кулгаш а кадай хилийта лаьрхlа гlадж хиннай – йиlигашта лелаеш. Шинна кулгаца хьалоацаш хиннай гlадж, юкъе цхьа ги хиллал юкъ йите, тlаккха из гlадж дlа ца хецаш ши кулг кlалтlадоаккхаш хиннад. Гlадж йlаьха хиннай бий долцца (20-30 сантиметр).
Йиlигашта а балха яхьаш вlаштlехьа йоахаш хиннай. (Масала, аьргаш еш, тха хьувзаш аьхинг деш, тха къадж деш, эрзий а саьргий а новраш хьадеш, хи тlара хи кlудал яхьаш, устагlа лоргаш, лордаш а тlехьа чуена хьажкlаш цlенъеш, кхеш хьайоахаш, шура лувсаш, маша дlабувзаш а из хьабеш а,барзкъаш, маьчаш тегаш, инзаш деш, тханах пазаташ, кулгйоахкоргаш еш, бlегlинг, маша хьувш, тха хьувзаш, даар кийчдеш: хьалтlамаш еш, чlаьпалг деш, хьовла кхехкадеш, хьаьша г1улакх дара куцаш 1омадеш, к1одар кийчдеш, налхий лоаладеш и. кх. д1.)
Бераш-вай даимле
Цхьоалаг1а июне укх дерригача дунен бераш лорадара ц1ай да аьнна белгалдоаккхаш да. Ваймехка а дезду из. Г1алг1ай Республика а йоакхо ю берий, х1аьта вайкъаман 1адатах берий 1алашо яр керттера лоарх1аш хиннад массаза а. Вай заман юкъара дешар доацача хана а берий унахц1ено лораяра, уж хьаькъале, могаш, маькара, говза, эздий хьалкхедара лаьрх1а дукха халкъа кечалаш хиннай. Царна юкъе да оаламаш, фаьлгаш, кицаш, шира дувцараш, к1оанолгаш, говзахаттараш, дикача къонахий эздийча мехкарий вахарах дола дувцараш. Берий мотт шаьрбара т1адерзадаь хиннад сихаоаларгаш, дагардергаш, бе-бе ашараш, иллеш, хьаькъала маькарло тохкаш пайда ийбаьб ховлех-довзалех, говзача хаттарех, кицаех, хаттара кепе чакхдоалача даьржача кицаех (притчех), ховларгех, ловзарехи ловзара куцехи. Ловзараш тайп-тайпара хиннад. Тахан, хьамсара бераш оаха кепатох г1алг1ай ловзарех цхьадолчарна.
Бераш-вай даимле
Цхьоалаг1а июне укх дерригача дунен бераш лорадара ц1ай да аьнна белгалдоаккхаш да. Ваймехка а дезду из. Г1алг1ай Республика а йоакхо ю берий, х1аьта вайкъаман 1адатах берий 1алашо яр керттера лоарх1аш хиннад массаза а. Вай заман юкъара дешар доацача хана а берий унахц1ено лораяра, уж хьаькъале, могаш, маькара, говза, эздий хьалкхедара лаьрх1а дукха халкъа кечалаш хиннай. Царна юкъе да оаламаш, фаьлгаш, кицаш, шира дувцараш, к1оанолгаш, говзахаттараш, дикача къонахий эздийча мехкарий вахарах дола дувцараш. Берий мотт шаьрбара т1адерзадаь хиннад сихаоаларгаш, дагардергаш, бе-бе ашараш, иллеш, хьаькъала маькарло тохкаш пайда ийбаьб ховлех-довзалех, говзача хаттарех, кицаех, хаттара кепе чакхдоалача даьржача кицаех (притчех), ховларгех, ловзарехи ловзара куцехи. Ловзараш тайп-тайпара хиннад. Тахан, хьамсара бераш оаха кепатох г1алг1ай ловзарех цхьадолчарна.
Кожолгаш т1а лелар
Кожолгаш бера ханага хьежжа з1амига – докхха хьадеш хиннад.
Кожолгаш хьаду б1арингех е кхыйолча дахчах. (хьажа суртага).
Когашта к1аьда хилийта къадж к1ала дилле лел кожолгашца. Ловзара куц: Цу ловзара дакъа лоацаш шиннегара д1а иттанега кхаччалца хул. Кожолгаш т1а дукхаг1 лийннар котвоал, иштта хоадаяь (белгалъяь) йолча д1оахалла сихаг1 д1авахар, вешта, хьалхаг1а д1акхаьчар а котваьннарг лоарх1.
Уж леладаьд иштта хих дехьа воалаш а колд йолчара т1ехвоалаш а г1онна. Кожолгашца леларо г1о деш хиннад берий (к1аьнкий) денал, маькарал, яхь совйоаккхаш. Цхьа аьрдаг1а йола йи1иг а кожолгашца лелаш моттигаш нийслуш хиннай.
Т1аршингах ловзар
Т1аршингах ловзар
Цу ловзара эш боккха боаца (кхокхан фуъ миссел) герга пхиъ кхерилг.
Ловзара куц:
Пхиъе кхералг шаьрача метте аьтта кулгаца, аьрда кулга т1аг1олла кхессе lолегаду кlалгlолла чакхдаьккха (хьажа суртага), lокхосс.
Тlаккха аьрда кулга нана пlелгахи хьокха пlелгахи «ков» ду, царех «ковна» гаргагl улачох дlа а ца кхетийташ, цхьацца боаккхаш, уж кхерий чакхдоах цаl урагlкхувсаш, цунца цхьана из ураг1акхесар лаьтта lо а ца божийташ хьа а лувцаш. Эггара тlехьа «ковнах» чакхбоаккх гаргах уллар, тlаккха цаl хьалкхесса биъе кхера хьаэца беза цхьацца эцаш, е гарга ухка биъе цхьана. Хьалкхувсар цхьа дол мара кертал лакха балийта йиш яц. Нагахь санна хьалкхесса кхера lобоже, е хьаэца безар ший аргlах хьа ца эце, е «ковнах» чакхбоаккхар чакх ца боаккхе, е гарга уллачох чакхбоаккхар дlакхете, ловзаш вар «ваьгав» оал. Аргlа кхычунга дlакхоач. Укх ловзарах ловза йиш я 3-4 саг. Т1аршингах ловзаро гlо ду берий (йиlигий) пlелгаш, кулгаш кадай хилийтара, цар яхь, маькарло совъяккхара.
Куллах ловзар
Кулла lодул шаьрача моттиге. Ловзара моттиг белгалъю сизаш хьекхе. Кулла «миркха» тlа гlадж техе из урагlа кхосс, тlаккха куллана шийна гlадж техе гаьна дlадохийт, сизал дехьа даьлча из хьадахь кхычо. Дlа а вода юха а воагlа из «гарскога», ер дешаш а оалаш:
«Ибана кулана гарсана ког». Нагахь санна кулла миркха тlа гlадж теха хьалкхессача из дlа ца кхете, арг1а кхычунга дlалу, вешта аьлча ловзара аргlа т1ехьа воаг1ачунга йоал . Куллах ловза йиш я 2-6 саг.
Иштта ийшар ара а воалаш, ловзар д1ахохьу. Кулла шин тайпара хул.

Общенациональная газета Республики Ингушетия "Сердало", № 70-71 (11005-006), суббота, 1 июня 2013 год.

Вы можете разместить эту новость у себя в социальной сети

Доброго времени суток, уважаемый посетитель!

В комментариях категорически запрещено:

  1. Оскорблять чужое достоинство.
  2. Сеять и проявлять межнациональную или межрелигиозную рознь.
  3. Употреблять ненормативную лексику, мат.

За нарушение правил следует предупреждение или бан (зависит от нарушения). При публикации комментариев старайтесь, по мере возможности, придерживаться правил вайнахского этикета. Старайтесь не оскорблять других пользователей. Всегда помните о том, что каждый человек несет ответственность за свои слова перед Аллахом и законом России!

© 2007-2009
| Реклама | Ссылки | Партнеры